De ramp met het vliegtuig van Malaysia Airlines, dat donderdag neerstortte boven Oost-Oekraïne met 298 mensen aan boord, zet de verhoudingen tussen Rusland en het Westen verder op scherp. Met vergaande politieke én economische consequenties.
De Boeing 777, met 189 Nederlanders aan boord, is volgens Amerikaanse inlichtingendiensten vrijwel zeker met een raket vanaf de grond neergeschoten. Vraag is door wie.
In mediarapporten duiken drie opties op: volgens de Oekraïense autoriteiten is duidelijk dat Russische separatisten in Oost-Oekraïne verantwoordelijk zijn voor het neerschieten van vlucht MH17, die neerstortte nabij het dorpje Grabovo.
Omgekeerd beschuldigen Russische media de autoriteiten in Kiev ervan dat het ongeluk hoe dan ook de schuld is van de regering van Oekraïne, omdat die de veiligheidssituatie in het land niet onder controle heeft. De Russische president Poetin gaf volgens persbureau Itar-Tass aan dat het incident nooit had kunnen plaatsvinden “als het land in vrede was geweest.”
Een derde optie die door veiligheidsexperts niet wordt uitgesloten, is dat het vliegtuig vanaf Russisch grondgebied aan de grens met Oost-Oekraïne is bestookt met een luchtdoelraket. Gelet op de hoogte van circa 10 km waarop het vliegtuig vloog, moet in ieder geval een behoorlijk geavanceerd raketsysteem zijn gebruikt.
Mochten Russische separatisten in Oost-Oekraïne inderdaad direct of indirect verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van de Boeing 777, dan is volgens westerse militaire experts hoogst waarschijnlijk sprake van een foutieve inschatting, waarbij de verantwoordelijken dachten van doen te hebben met een militair toestel.
De ramp met vlucht MH17 dreigt sowieso gevolgen te hebben voor de relatie van westerse landen met Rusland, in het conflict rond de toekomst van Oost-Oekraïne.
Naast de 173 omgekomen Nederlanders zijn er volgens Malaysia Airlines in ieder geval 27 Australiërs, 44 Maleisiërs, twaalf Indonesiërs, negen Britten, vier Belgen, vier Duitsers een Canadees en een Nieuw-Zeelander omgekomen.
Over andere nationaliteiten is nog geen duidelijkheid. Berichten dat er Amerikaanse staatsburgers aan boord waren zijn nog niet bevestigd door de Amerikaanse autoriteiten.
Belangrijke vraag voor de korte termijn is of Rusland en westerse mogendheden op één lijn komen over de oorzaken van de vliegramp. Het Kremlin pleit voor een 'onafhankelijk onderzoek'. Maar dat zegt vooralsnog weinig over de politieke interpretatie.
1)Wat doet Poetin?
Als vanuit het westen de conclusie wordt getrokken dat het neerstorten van vlucht MH17 direct of indirect op het conto van Rusland geschreven kan worden, is de kans groot dat in ieder geval de Verenigde Staten de druk zullen opvoeren om Russische militaire ondersteuning van Oekraïense separatisten aan te pakken.
Vraag is vervolgens of de Russische president Poetin, afhankelijk van zijn eigen interpretatie, kiest voor een meer verzoenende opstelling ten opzichte van het westen of dat Rusland de steun aan de separatisten in Oost-Oekraïne in stand houdt.
2)Amerikaanse sancties
In de afgelopen maanden is een duidelijk patroon zichtbaar waarbij de Verenigde Staten eerder en harder optreden met economische sancties tegen Rusland dan Europa. Daarbij proberen de Amerikanen de landen van de Europese Unie zo veel mogelijk mee te krijgen.
De jongste ronde van Amerikaanse sancties, die deze week werd afgekondigd, richt zich op twee belangrijke Russische banken, twee energiebedrijven en acht defensiefirma's. Belangrijkste doelwitten zijn Rusland's grootste oliebedrijf Rosneft, gasbedrijf Novatek en de bancaire tak van energiereus Gazprom, genaamd Gazprombank.
De sancties behelzen een verbod voor deze bedrijven om op de Amerikaanse financiële markt leningen af te sluiten met een looptijd van meer dan 90 dagen. Ook mag Gazprombank geen zaken meer doen op Amerikaanse aandelenmarkten.
De Amerikanen hebben zich echter nog niet gewaagd aan Gazprom zelf. Dat ligt zeer gevoelig, omdat de Russische staatsgasfirma goed is voor pakweg een kwart van de Europese import van gas.
Oekraïne en Gazprom zijn bovendien verwikkeld in een conflict over nieuwe leveringsprijzen van Russisch gas aan Oekraïne. Daarbij speelt ook mee dat Oekraïne een belangrijk doorvoerland is van Russisch gas naar Europa.
De huidige lijn van de Amerikanen is om zoveel mogelijk in te zetten op sancties die de financiering van Russische bedrijven raken, zonder direct handelsstromen onder druk te zetten.
Aangezien de VS zelf niet afhankelijk zijn van Russisch gas, heeft de Amerikaanse regering in principe de speelruimte om bijvoorbeeld Gazprom aan te pakken, maar de vraag is of president Obama Europa mee kan krijgen, of dat dit juist leidt tot een verdere verwijdering tussen de Europese Unie en de VS.
3)Europa: verdeeldheid over Rusland
Binnen de Europese Unie heerst grote verdeeldheid over de gewenste houding in het conflict rond Oekraïne. Daarbij kiezen grofweg Duitsland, Frankrijk, Italië en het VK vanwege de economische banden met Rusland voor zo weinig mogelijk harde actie. In de Baltische staten, maar ook in Polen, is daarentegen veel meer sprake van een scherp anti-Russische houding.
Bepalend is vooral of de ramp met het vliegtuig van Malaysia Airlines voor bondskanselier Merkel aanleiding wordt om de economische druk op Rusland op te voeren. Zij kampt daarbij in Duitsland met fel verzet van politiek-zakelijke lobbygroepen, waarbij politici als voormalig SPD-kanselier Gerhard Schröder niet nalaten hun affiniteit met Poetin te benadrukken.
Mocht de impasse in de Europese Unie ten aanzien van Rusland voortduren, dan hebben de Amerikanen nog wel een indirect drukmiddel, zo signaleert persbureau Bloomberg. Europese financiële instellingen die ook in de VS opereren, kunnen immers worden gedwongen om zich aan Amerikaanse sanctieregels te houden, zo bleek deze maand nog uit de megaboete die de Amerikaanse justitie oplegde aan de Franse bank BNP Paribas.
Het is dus niet ondenkbaar dat de VS het afkappen van de toegang van Russische bedrijven tot westerse kapitaalmarkten simpelweg opleggen aan Europese financiële instellingen, door te dreigen met het boetewapen.
Lees ook
Poetin belt met Rutte: 'onafhankelijk onderzoek naar rampvliegtuig Malaysia Airlines
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl